Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa lý giải được, ở Hà Giang cũng như dãy biên giới Việt – Trung người Mông cũng như người Dao, người Tày, người Nùng đều cúng ma người Lô Lô trong các dịp lễ cúng tết qua bài khấn:
“Hỡi tất cả người Lô Lô gốc và Lô Lô cổ
Phá rừng, khai rừng, khai thiên lập địa
Tất cả hãy cùng ăn, cùng uống
Để bảo mệnh, phù trợ…”
Cũng có nhiều tích sử truyền miệng lại, người Lô Lô đã tới mảnh đất Hà Giang này trên 1000 năm. Liệu có phải người Lô Lô đã tới phía Bắc Việt Nam sớm nhất nên được các dân tộc khác thờ làm ma thiêng?
Dân số, phân bổ người Lô Lô
Người Lô Lô là 1 trong 16 dân tộc thiểu số với dân số dưới 10.000 người
Người Lô Lô được chia làm 2 nhánh: Lô Lô Đen và Lô Lô Hoa.
Người Lô Lô đen: Sinh sống tập chung tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn. Hiện nay, người Lô Lô đã biết làm du lịch, thu hút khách các nơi cũng chính bởi nét đẹp văn hoá lâu đời. Có 30 hộ đã tham gia hoạt động du lịch homestay trong tổng số 99 hộ nơi đây.
Người Lô Lô Hoa: Chiếm số lượng lớn hơn người Lô Lô đen phân bổ rải rác chủ yếu tại: Lũng Táo, Sủng Là (Đồng Văn) và nhiều xã khác của huyện Mèo Vạc.
Trang phục người Lô Lô
Người Lô Lô sử hữu trang phục truyền thống với các mảng màu sặc sỡ đan xen nhau, với ý nghĩa mong cầu hạnh phúc, đầm ấm.
Trang phục sặc sỡ cùng hoạ tiết tỉ mỉ trên đội đầu của các cô gái Lô Lô khiến họ như biến thành những đóa hoa rừng toả hương thơm ngát.
Nam giới cũng không kém cạnh với đường may, đường thêu tỉ mỉ trên ống tay áo, vạt áo. Những họa tiết trang phục dũng mãnh, linh thiêng với hình tam giác chủ đạo.
Hoa văn hình tam giác là yếu tố kiên quyết cần phải có:
+ Hình tam giác nằm trong hình viền vuông tượng trưng cho 4 phương
+ Hình tam giác bên trong phân chia 1 sáng, 1 tối, 1 bên đậm, 1 bên nhạt đây chính là biểu tượng của vương quốc Lô Lô cổ.
Chim Ngó Bá là loài chim gắn bó với tín ngưỡng thờ thần của người Lô Lô Hoa. Chim Ngó Bá sẽ được thêu ở trên thân những chiếc áo.
Nhà ở người Lô Lô
Nhà ở truyền thống gồm ba loại nhà khác nhau: Nhà nền đất, nhà sàn và nhà nền sàn nửa đất.
Ẩm thực người Lô Lô
Người Lô Lô sống trên những đỉnh núi cao vì thế ẩm thực bắt nguồn từ điều kiện sống, lao động, họ chế biến không cầu kỳ mà thiên về làm thực phẩm dự trữ như thịt treo gác bếp, thắng cố,… Tết đến, người Lô Lô ở Mèo Vạc gói bánh chưng bằng ngô nếp.
Ngoài ra người Lô Lô thiên di từ phía Nam Trung Quốc nên ẩm thực của người Lô Lô cũng pha chút món ăn của người Hoa Hán. Các lễ cỗ tết hay cưới hỏi thường không thể thiếu món “Khâu Nhục”.
Tín ngưỡng người Lô Lô
Người Lô Lô thờ cúng tổ tiên, bố mẹ và những người thân đã mất. Trên bàn thờ có những bài vị hình nhân bằng gỗ, vẽ mặt bằng than đen. Linh hồn giữ vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh.
